Satacak yer kalmayınca özelleştirme dönemi bitti mi?

2002 yılından bu yana 273 kuruluşta hisse senedi veya varlık satışdevir işlemleri yapıldı. Bu kuruluşlardan 268'inde kamu payı kalmadı. 1986 yılından AKP'nin iktidara geldiği döneme kadar 8.2 milyar dolarlık özelleştirme yapılırken, 2002'den günümüze toplam 62 milyar dolarlık satış gerçekleştirildi. Şimdi ise Türkiye Varlık Fonu CEO'su Zafer Sönmez, "1980’lerde başlayan özelleştirme furyası ve bu yolla devleti ekonomide küçültme düşüncesi dünyada kendini tüketmiştir. Özel sektörün ölçeğinin yetmediği alanlarda rol oynayacağız" diyor. Bu açıklamadan sonra 'Özelleştirme süreci bitiyor mu?' sorusu akıllara geldi. Son yıllarda Türk Telekom sembol özelleştirmelerden olurken, TEKEL, şeker fabrikaları ve PETKİM de satılmıştı.

2018 yılının ikinci yarısında başlayan ve corona virüsü kriziyle derinleşen ekonomik kriz, Türkiye ekonomisinin bundan sonra nasıl yola devam edeceği konusunda tartışmaları beraberinde getiriyor. Hükümet bir yandan inşaata ve kredi artışına dayalı modelde ısrar ederken, önceki yıllardan farklı olarak devletin ekonomi üzerindeki kontrolünü artıracak adımlar da atıyor.

Son kalan kamu şirketlerini elinde bulunduran Türkiye Varlık Fonu’nun (TVF) CEO’su Zafer Sönmez, AKP iktidarının 18 yıllık ekonomi politikalarından çok farklı bir yöne işaret eden çarpıcı açıklamalarda bulundu. Bloomberg’den Kerim Karakaya’ya konuşan Sönmez, özelleştirmeleri hedef alarak “1980'lerde başlayan özelleştirme furyası ve bu yolla devleti ekonomide küçültme düşüncesi dünyada kendini tüketmiştir. Özel sektörün ölçeğinin yetmediği alanlarda rol oynayacağız” dedi.

Sönmez, TVF olarak 2023'e kadar enerji, petrokimya, madencilik ve havacılık sektörlerine yıllık 10 milyar dolar yatırım yapmayı planladıklarını, bu yatırımlar için şimdiye kadar 6 milyar dolarlık fon oluşturduklarını dile getirdi.

Oysa, 3 Kasım 2002 tarihinde iktidara gelen AKP döneminde, Türkiye’nin kamuya ait en büyük şirketleri, fabrikaları, otelleri, limanları, enerji üretim tesisleri, elektrik ile doğalgaz dağıtım şebekeleri ve arazileri yerli ve yabancı özel şirketlere satıldı.

268 KURULUŞTA KAMU PAYI SIFIRLANDI

2002 yılından bu yana 273 kuruluşta hisse senedi veya varlık satışdevir işlemleri yapıldı. Bu kuruluşlardan 268’inde kamu payı kalmadı. 1986 yılından AKP’nin iktidara geldiği döneme kadar 8.2 milyar dolarlık özelleştirme yapılırken, 2002’den günümüze toplam 62 milyar dolarlık satış gerçekleştirildi.

ÖNCE ‘FABRİKA KURAN FABRİKALAR' GİTTİ

AKP, iktidara gelir gelmez ilk önce ‘fabrika kuran fabrikaları' elden çıkardı. 2003 yılında iki kamu şirketi, Ortadoğu ve Balkanlar'ın en büyük tezgah üreticisi TAKSAN ile sanayi tesisi imalatı yapan GERKONSAN satıldı. Aynı yıl Türkiye Denizcilik İşletmeleri‘ne ait limanlar, SEKA‘nın kağıt fabrikaları ve kamu arazileri de satılarak toplam 187 milyon dolar gelir elde edildi.

PARÇALAYA PARÇALAYA VERDİLER

Takvim yaprakları 2004 yılını gösterdiğinde özelleştirmelerde vites yükselten AKP iktidarı, 1 milyar 282 milyon dolarlık satış yaptı. 2003 yılında fabrika yapan fabrikaları elden çıkaran AKP iktidarı bu defa parçalaya parçalaya sanayi kuruluşlarını satmaya başladı.

TEKEL‘in alkollü içecekler bölümü 292 milyon dolara satılırken, gübre üreten şirketler ve onların fabrikaları özelleştirildi. Eti Bakır 21.8 milyon, Eti Krom 58 milyon, Eti Gümüş 41.2 milyon ve Eti Elektrometalurji 15.3 milyon dolara satıldı.

Çayeli Bakır İşletmeleri 49.2 milyon dolara, Karadeniz Bakır işletmeleri Samsun İşletmesi 11.1 milyon BET Kütahya Şeker Fabrikası 23.8 milyon dolara, Amasya Şeker 1 milyon 250 bin dolara özelleştirildi.

THY'NİN YÜZDE 50'Sİ BORSADA SATILDI

Doğalgaz dağıtım şirketleri ESGAZ 43 milyon dolara, BURSAGAZ 120 milyon dolara satıldı. Sümer Holding bünyesinde yer alan fabrika arazileri de tek tek satıldı. 44 milyon dolara satılan Sümerbank Bakırköy İşletmesi‘ni ve 27 milyon dolara satılan TÜMOSAN izledi. Blok satıştan toplam 402 milyon dolar gelir elde edilirken, 2004 yılında 689 milyon dolar değerinde tesis, varlık ve arazi satışı gerçekleştirildi. Türk Hava Yolları’nın (THY) hisselerinin yüzde 50,88’i borsada satıldı.

TÜRK TELEKOM LÜBNANLILARIN OLDU

2005 yılında AKP iktidarı toplam 8.2 milyar dolarlık özelleştirme yaparak rekor kırdı. Türkiye’nin en stratejik kurumlarından biri olan Türk Telekom‘un yüzde 55’i 6 milyar 550 milyon dolar bedelle Lübnanlı Hariri Ailesi'ne satıldı. Hariri ailesi, Türkiye’deki bankalarda çektiği kredilerle Telekom’u satın aldı, yıllarca kâr payını aldı ancak bankalara borcunu ödemeyip geçen sene Telekom’dan çıktı.

Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü‘ne ait olan İstanbul Hilton Oteli binası ve arazisi 255 milyon dolara, Ataköy Otelcilik 62.7 milyon dolara, Ataköy Marina ve Yat İşletmeciliği 23.7 milyon dolara, Ataköy Turizm ise 33.5 milyon dolara satıldı.

ETİ ALÜMİNYUM 305 MİLYON DOLARA SATILDI

2005 yılının bir başka büyük özelleştirmesi ise 305 milyon dolara Eti Alüminyum‘un satışı oldu. Kıbrıs Türk Havayolları 33 milyon dolara, Adapazarı Şeker Fabrikası 45.7 milyon dolara blok olarak satılan kuruluşlar oldu. AKP, 2005 yılında Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarından TÜPRAŞ ve PETKİM‘in bir bölümünü borsada sattı. Bir gece yarısı TÜPRAŞ‘ın yüzde 14.76’sı İsrailli iş adamı Sami Ofer’e 453 milyon dolar bedelle devredilirken, PETKİM’in yüzde 35’i 273 milyon dolara halka arz edildi.

Koç HoldingShell ortak girişimine satılan TÜPRAŞ, 2018'de 3 milyar 761 milyon lira net kâr elde etti.

TÜPRAŞ VE ERDEMİR ELDEN ÇIKARILDI

2006 yılı özelleştirme çapı açısından 2005’i bir önceki yılı aratmadı. Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu olan TÜPRAŞ’ın özelleştirme ihalesi Eylül 2005’te yapıldı ve 4 milyar 140 milyon dolar teklif eden Koç HoldingShell ortak girişimi ipi göğüsledi.

Birkaç gün sonra ise bir başka sanayi devi Erdemir, 2 milyar 770 milyon dolara OYAK Grubu’na satıldı. Başak Sigorta ve Başak Emeklilik‘e mayıs ayında blok olarak 268 milyon dolara özelleştirildi. THY‘nin yüzde 25’i 207.8 milyon dolara borsada halka arz edilirken, TEKEL‘in Ankara’daki genel müdürlük binası da 100 milyon dolara TOBB’a satıldı.

OTELLER PEŞ PEŞE GİTTİ

Emekli Sandığı’nın sahip olduğu oteller de bir bir özelleştirilirken, Büyük Ankara Oteli 36.3 milyon dolar, Büyük Efes Oteli 121.5 milyon dolar, Büyük Tarabya Oteli ise 145.3 milyon dolara satıldı. 2006 yılında toplam 8 milyar dolarlık özelleştirme yapılırken, taşınmaz ve tesis satışından toplam 710 milyon dolar gelir elde edildi.

ARAÇ MUAYENE İSTASYONLARINI VERDİLER

2007 yılında AKP, hiç kamu şirketi satmadı. Araç muayene istasyonlarını, taşınmazları ve borsada Halkbank hisselerinin bir kısmını elden çıkartarak toplam 4 milyar 258 milyon dolar gelir elde etti.

Bugün Zorlu Center’ın yükseldiği İstanbul Boğazı’na nazır Karayolları arazisi 800 milyon dolara, Mersin Limanı 755 milyon dolara, araç muayene istasyonları 613 milyon dolara, Halkbank‘ın yüzde 25’i ise 1.8 milyar dolara satıldı.

Azerbaycan devlet şirketi Socar, Petkim’i 2 milyar 40 milyon dolara satın aldı.

YERLİ VE MİLLİ PETKİM AZERBAYCAN'IN OLDU

2008 yılında iki şirket blok olarak özelleştirildi. Birincisi tıpkı TÜPRAŞ ve Türk Telekom gibi Türkiye’nin en stratejik kurumlarından biri olan Petkim Petrokimya Holding‘di. 30 Mayıs 2008 günü imzalanan sözleşmeyle Azerbaycan devlet şirketi Socar, Petkim’i 2 milyar 40 milyon dolara satın aldı.

TEKEL’in sigara bölümü ise 24 Haziran 2008’de 1 milyar 720 milyon dolara satıldı. Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş’nin (ADÜAŞ) sahip olduğu 9 santral ise 510 milyon dolara özelleştirildi.

ŞİRKETLER BİTİNCE TESİS VE VARLIKLARI SATTILAR

2009 yılında 2 milyar 270 milyon dolar değerinde özelleştirme işlemi gerçekleştirildi. Yapılan satışlarda en büyük kalemi elektrik dağıtım şirketleri oluşturdu. Başkent Elektrik 1 milyar 225 milyon dolara, Sakarya Elektrik 600 milyon dolara, Meram Elektrik ise 440 milyon dolara satıldı.

Blok olarak satış yapacak kamu şirketi sayısı azalınca, ilerleyen yıllarda tesis ve varlık satışına ağırlık veren AKP hükümeti, kamu arazilerini, fabrikaları, enerji üretim santralleri ile dağıtım şebekelerini elden çıkardı. Devletin yapacağı yatırımları ise özel sektöre ihale eden AKP, seçtiği kamu özel işbirliği (KÖİ) yöntemiyle de döviz cinsinden araç geçiş garantisiyle yol ve köprüler yaptırdı.

https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/ozellestirmedonemibittimi5947351/