Atatürk dört bir yana fabrika kurarken Özal ve Unakıtan ne yaptı

Büyüklerimiz, ustalarımız Cumhuriyet okullarına has üniformalar giyerek büyümüşlerdi. Hepsinin okul arması, şeridi diğerinden farklıydı. Kimisinde ay – yıldız, kimisinde bozkurt resmi, kimisinde lacivert şerit vardı. Sümerbank’ın pazeniyle, Nazilli’nin basmasıyla, Seka’nın kâğıdıyla, Alpullu’nun, Turhal’ın şekeriyle, Ereğli’nin, Karabük’ün, Seydişehir’in demiriyle, çeliğiyle, alüminyumuyla övünürlerdi. Coşkuyla Onuncu Yıl Marşı’nı söylerlerdi. Yurdu demir ağlarla örmenin gururunu yaşarlardı. Sınıfsız, imtiyazsız, kaynaşmış bir kitle yaratmayı umut ederlerdi.

Kemalist Cumhuriyet’in başarısı, iddiası, gururu, başı dik tavrı hep göğüslerini kabartırdı onların. Atatürk’ün, “Vatanda endüstrinin gelişmesini sağlamayı, medeni bir millet olmanın temel taşı sayıyoruz” şeklindeki sözlerini, ülkemizi kalkındırmanın anayasası sayarlardı. Ulusal sanayiyi, milli kalkınma hamlesini büyük bir bilinç ve inançla desteklerlerdi. ABD’den ithal edilen kefen bezinin (Amerikan bezi de denir), Marsilya’dan gelen Frenk gömleği ve tuğlanın, Rusya’dan alınan şekerin, Anadolu’da üretilmesinden gurur duyarlardı. 

1929 Büyük Buhranı sonrasında gelen kamu ağırlıklı, planlı döneme uzanalım… 1934, Cumhuriyet’in sanayideki çok önemli atılımlarını yaptığı bir yıldı. Mayıs ayında Başbakan İsmet Paşa, Kayseri Dokuma Fabrikası’nın temelini atarken şöyle diyordu:

“Türk İnkılâbının inandırıcı ve hakiki manasını hiç hatırdan çıkarmamalıyız. Bu, yeni iş ailesinin ve fabrikalar mecmuasının verdiği mânâ olacaktır. Memleketin kurtuluş hareketinde en inandırıcı delil, fabrikaları kurup işletmekte gösterdiğimiz hizmet ve liyakat olacaktır”

Aynı yıl Ağustos ayında Paşabahçe Cam, Keçiborlu Kükürt, Isparta Gülyağı, Konya Ereğlisi Dokuma, İzmit Kâğıt fabrikalarının temeli atıldı. Ekim ayında Turhal Şeker Fabrikası ile Bakırköy Bez Fabrikası açıldı. Bu tesisler, sadece üretim kurumu değillerdi. Aynı zamanda uluslaşma, toplumsallaşma, uygarlaşma, aydınlanma ocaklarıydı. Tiyatro, müzik, folklor kolu, koro vardı bünyelerinde. Ağaçlandırma çalışmaları yaparlardı. Bataklıkları kurutur, yeşil alana çevirirlerdi. Bünyelerinde kütüphane kurar, okullar, yurtlar, sağlık ocakları açarlardı. Spor takımlarına, o günlerin deyimiyle “idman yurtlarına” öncülük ederlerdi. Geceler, balolar, kermesler düzenlerlerdi. 

ATATÜRK’ÜN KURDUĞU DEVLET İŞLETMELERİ

Atatürk, devlet işletmelerini Anadolu içinde yaygın olarak oluşturmuştur. Çünkü sanayileşme sırasında nüfusun büyük şehirlere yığılacağını, bunun da içinden çıkılması güç toplumsal maliyetler yaratacağını görmüştür. Basma fabrikası Aydın’ın Nazilli ilçesinde; şeker fabrikalarının üçü Alpullu, Turhal, Uşak gibi üç ilçede açılmıştır. Malatya, Sivas, Kayseri’de çeşitli sanayi tesisleri kurulmuştur. Ağır sanayi merkezi olarak iki yer seçilmiştir: Kırıkkale ve Karabük… Diğer sebeplerinin yanında, bu tesislerin yurt sathına yayılmasının nedenlerinden biri de şudur: Başta deprem olmak üzere doğal afetlere, kazalara karşı sanayi tesislerinin büyük bölümünün aynı anda yıkıma uğraması engellenmiştir. Bunun ne kadar doğru bir planlama ve tercih olduğunu Türkiye, 17 Ağustos 1999 depreminde çok acı tecrübelerle yaşamıştır. Bütün sanayi tesislerini Sakarya, Kocaeli, İstanbul, Bursa, Trakya bölgesine yığınca, deprem sanayiyi, ekonomiyi çok ağır biçimde tahrip etmiştir.