Koronavirüs ile mücadele devam ederken Türkiye'de 'doğal ölümlerin' sayısı neden arttı?

Koronavirüs ile mücadele döneminde gerçek veriler vatandaştan saklanıyor mu? tartışmaları devam ederken, Güçlü Yaman adlı bir kullanıcının Twitter'dan paylaştığı araştırma sonuçları dikkat çekti. Türkiye'de doğal ölümler arttı mı? sorusu konuşuluyor

Türkiye’nin Covid19 pandemisinde son dönemde özellikle ölüm sayılarının gizlenmesi üzerine bir tartışma yaşanıyor. Sağlık Bakanlığının günlük açıkladığı verilerin doğru olmadığına dair TTB’nin açıklamaları sonrası, İstanbul ve Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanları da verilerin hatalı olduğuna dair beyanlarda bulundu.

Özellikle ölümlerin saklandığına dair tartışmaların yaşandığı bu günlerde, sosyal medya platformu Twitter üzerinde Güçlü Yaman adlı bir kullanıcı, kendi imkanları ile bazı illerde son beş yılda, 20 Temmuz ve 23 Ağustos tarihleri arasında yaşanan vefat sayılarını karşılaştıran bir doküman hazırladı.

Yaman’ın yaptığı çalışmada, Konya, Malatya, Erzurum, Diyarbakır ve Batman illerinin 2015 ve 2020 yıllarının Temmuz ve Ağustos aylarına ait TÜİK ve Edevlet üzerinden alınan vefat sayılarının incelemesi mevcut.

Yaman, konuyu neden araştırmak istediğini ise, “Salgının gerçek boyutunu ortaya çıkartmak istedim, kayıpların gerçek boyutunu göstermek istedim” diyerek açıkladı.

Yaman’ın verilerine göre;

Konya’da; 20 Temmuz23 Ağustos arasında geçen yıllara göre fazladan 495,

Malatya’da; 10 Ağustos 23 Ağustos arası önceki yılların ortalamasına göre 85 fazla,

Erzurum’da; Ağustos ayında önceki yılların ortalamasına göre 307 fazla

Diyarbakır’da; 117 Ağustos arasında 114 fazla

Batman’da; Batman'da 2 Haziran 23 Ağustos  arası 324 fazla vefat sayısı var.

Güçlü Yaman'ın devam eden araştırmasını Twitter üzerinden de takip edebilirsiniz: 

Güçlü Yaman'ın araştırması şu şekilde;

KONYA

5 haftalık Konya vefat tablosu(eDevlet): Bu yıl 20 Temmuz23 Ağustos arasında geçen yıllara göre fazladan 495 vefat var. Aynı dönemdeki resmi Covid19 vefat sayısı ise Konya, Ankara ve Karaman'ın tamamında 123.

Tabloda durum yeterince vahim görünüyor ama gerçek durum büyük olasılıkla tablodakinden daha da vahim. E Devlet sisteminde, Vefatlardaki artış ve düşüşlerin sisteme nasıl yansıdığını birer haftalık örneklemelerle kontrol edelim.

Aşağıdaki grafiklerde görüldüğü gibi salgının olmadığı Ocak'ta ya da salgının daha düşük yoğunlukta yaşandığı Mayıs'ta 2020 yılı vefatlarında bir artış yok.

Gerçek durumun daha vahim olduğunu düşünmemin nedeni ise TÜİK'te geçmiş yıllardaki Konya'ya ait vefat sayılarının eDevlet'tekilerin en az iki katı olması. (2020 verileri henüz TÜİK'te yok.)

Aşağıdaki grafikte Ağustos ayına ait TÜİK vefat sayıları görünüyor.

TÜIK ve eDevlet arasındaki bu farkın nedenini sorduğumuz Konya Belediyesinden aldığımız cevap özet olarak şöyle: “Gecmiş yıllardan kaynaklanan bir sistem sorunundan dolayı tüm ilçelerin, tüm verileri eDevlet'e girilemiyor ama bu sorun önümüzdeki süreçte düzeltilecek.”

Bunun anlamı bu zincirin ilk tweetindeki grafikte görülen vefat sayılarının, bu yıl yaşanan vefatların tamamı olmadığıdır. Gerçek vefat sayılarının bu sayıların ne kadar üzerinde olduğuna dair kesin bir şey söylemek mümkün değil ama geçmiş yıllardaki TÜİK sayılarının eDevlet'in iki katı olduğu düşünülürse ortaya çok daha korkunç bir tablo çıkıyor.

Buradan şöyle sorular çıkıyor:

eDevlet verilerine göre Konya'da 5 haftada yaşanan 495 fazladan vefatın nedeni nedir?

Konya, Ankara ve Karaman için açıklanan 123 COVID19 vefatının kaçı Konya'da ve bu sayının eDevlet'teki fazladan vefat sayılarıyla arasındaki devasa fark nereden kaynaklanmaktadır?

Konya'da eDevlet'e henüz girilmemiş Temmuz ve Ağustos aylarına ait toplam kaç vefat vardır?

MALATYA

Burası da Malatya: 10 Ağustos 23 Ağustos arası önceki yılların ortalamasına göre 85 fazla vefat yaşanmış. Resmi COVID19 vefat sayısı ise Malatya, Elâzığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis ve Hakkâri'nin tamamında 9.

Bu bilgiler;

1 edevlet Malatya vefat bilgisi sorgulama:

https://turkiye.gov.tr/malatyabuyuksehirbelediyesivefatsorgulama 

2 Sağlık Bakanlığı Covid19 durum rapor’undan alınmıştır

https://sbsgm.saglik.gov.tr/TR,66424/covid19situationreportturkey.html

ERZURUM

Erzurum: Bu yılın Ağustos ayında önceki yılların ortalamasına göre 307 fazla vefat yaşanmış. Resmi sayılara göre ise Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan'ın tamamında 2 23 Ağustos arasında 6 kişi Covid19'dan vefat etmiş.

Verilerin kaynağı: eDevlet'te önceki yıllara ait sayılarla TÜIK sayılarının birbirine benzer olduğunu gördükten sonra 2015 2019 arası için TÜIK sayıları kullanıldı. 2020 sayısının kaynağı eDevlet.

eDevlet Erzurum: https://turkiye.gov.tr/erzurumbuyuksehirbelediyesivefatsorgulama 

TÜIK: https://turkiye.gov.tr

*eDevlet 18 ve 19 Ağustos için hata veriyor. 31 Ağustos'un kesin sayısı ise bir kaç gün sonra belli olur. Ana grafik için bu günlerin içinde olduğu 7 günlük ortalamaları kullanıldı. Aşağıda bu günler için kullanılan sayıların diğer günlerle uyumlu olduğunu görebilirsiniz.

Diyarbakır:

117 Ağustos arasında 114 fazla vefat var. 2018 öncesi eDevlet verileri eksik olduğu için 20152019 sayıları TÜIK’ ten alındı. Yaptığım karşılaştırmalarda TÜIK sayıları genelde eDevlet'ten fazla olduğundan, 114 fazla vefatı "en az bu kadar" diye görüyorum.

17 Ağustos'tan sonra eDevlet'te veri yok. TÜIK'te aylık verinin günlük vefat ortalaması alındı. EDevlet 9 Ağustos hatalı. O haftanın ortalaması girildi.

Resmi sayı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi tamamı 323 Ağustos arası: 102.

Bu yıl Temmuz'da 119 fazla vefat yaşanmış. 2020 verileri eDevlet'ten, gerisi TÜIK'ten alındı. 26 Temmuz hata veriyor. Haftalık ortalama kullanıldı.

Batman

Batman'da 2 Haz. 23 Ağu. arası 324 fazla vefat yaşanmış.

 Kaynak: Batman Valisinin açıklaması

 Resmi COVID19 vefat sayısı: Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt'in tamamında 28 Haz.23 Ağu. arası 365. (28 Haz. öncesi veri yok.)

Batman Valiliği, Batman Tabip Odası'nın şehirdeki vefat sayılarıyla ilgili açıklamasını düzeltiyor ve 2 Haziran 23 Ağustos arası 711 vefat olduğunu söylüyor.

Batman valisinin açıkladığı 711 sayısını aylara paylaştırabilmek için önce son 5 yılın TÜIK verilerinin ortalamaları alınıp, her aydaki gün sayısına göre beklenen vefat ortalamasını hesaplandı. Sonra elimizde ki sayıların aylara oranını 711'e uygulandı

*Ek ölüm nedir neden önemlidir?

"Epidemiyolojide “kriz dışı” koşullar altında beklediğimiz ölüm sayılarının üzerinde saptanan sayıları ifade eder. Ek ölüm sayılarının söz konusu krize bağlı koşullar nedeniyle olduğu düşünülür." Prof. Dr. Önder Ergönül

İstanbul'da Haftalık Vefat Sayıları:

Ekölüm verisi nedir? – Verilerin önemi

“Excess mortalityEk ölüm” terimi epidemiyolojide “normal/kriz dışı” koşullar altında beklediğimiz ölüm sayılarının üzerinde saptanan ölüm sayılarını ifade eder. Normalin üzerinde çıkan ölüm sayılarının söz konusu krize bağlı koşullar nedeniyle olduğu düşünülür. Bu veriler uzmanlara tanı yöntemleri, hastalığın seyri ve yaygınlığı konusunda bilgi sağlar.

COVID19 salgını başladığından beri dünyadaki birçok ülkedeki vaka sayıları yapılan PCR testleri ile belirleniyor ve dünya ile paylaşılıyor. Türkiye’de de durum böyle, yani Sağlık Bakanlığı’nın resmi verileri PCR testi pozitif çıkmış vakaları kapsıyor.  Oysaki testin duyarlılığı %5060 civarında, yani kişi hasta olsa da test bunu yaklaşık % 50 olasılıkla yakalıyor ve hastalar %50 ihtimalle resmi vaka sayısına dahil oluyor. Elbette test pozitif çıkmasa da klinik bulgulara göre hastaya Covid19 tedavisi uygulanıyor, fakat bu hastalar resmi sayılara dahil olmuyor. Hal böyleyken, yani testin duyarlılığı bu kadar düşük olduğu için vefat sayılarındaki olağandışı artışlar bize çok şey söyleyebilir.

Örneğin 24 Avrupa ülkesindeki ölüm sayılarını düzenli takip eden Avrupa Ölümlülük İzlem Projesi –European Mortality Monitoring Project (Euromomo) verilerine buradan ulaşabilirsiniz.

“Ek ölüm” verileri tüm illerimiz için toplanmalı ve saydam bir şekilde sunulmalıdır. Farklı şekilde tanı konmuş “şüpheli” hasta sayıları, tüm illerimiz için ve yaş/cinsiyet kırılımlarıyla paylaşılması son derece önemlidir.

Türkiye’de genel olarak iyi bir seyir varken, bu ve bunun gibi verilerin şeffaf olarak paylaşılması hem bize hem de dünyada Covid19 ile yapılan araştırmalara yararlı bilgiler sağlayabilir.

Epidemiyoloji, salgınları inceleyen ama salgınlarla sınırlı olmayan bir bilimdir. Tarihsel olarak salgınların tanımlanması sürecinde ortaya çıkmıştır. Verilerin toplanması ve kaydedilmesi genel olarak enfeksiyon hastalıkları hakkında bilgimizi güçlendirir. Bu veriler, pandemiyi daha iyi yönetebilmek ve önümüzü görebilmek için çok önemlidir. Gelecek yıllarda olacak pandemiler için de çok önemli olacaktır. Pandemi geçip gittikten sonra bunun yararını daha da çok anlayacağız.

İstanbul’daki ekölüm sayıları

Yukarıdaki grafik, 20152020 yıllarında İstanbul’daki haftalık vefat sayılarını gösteriyor.

20152019 yılları için haftalık maksimum ve minimum değerler (mor şerit), ve 2020 yılı için haftalık değerler (kırmızı) gösteriliyor. 2020’deki yüzdelik değişimler 201519 arasındaki haftaların vefat sayısı ortalamasına göre hesaplandı.

2020 verisine 18 Ağustos 2020 dahil.   Verilerdeki son güncelleme: 21.08.2020.

Grafikte görüldüğü gibi 11 Mart18 Ağustos tarihleri arasında İstanbul’da 20152019 ortalamasına kıyasla toplam 5534 ek ölüm gerçekleşti.

Sağlık Bakanlığı’nın resmi verilerine göre 16 Ağustos 2020 itibariyle İstanbul’da COVID19’a bağlı  toplam vefat sayısı 2830. Kaynak: 10.08.202016.08.2020 durum raporu

• Grafiği oluşturan veriler ulaşılabilir. Bu veriler her hafta gün gün, manuel olarak güncelleniyor. Özellikle son haftaların verilerinde daha sonra ufak artışlar olabiliyor. 
• Neden yalnız İstanbul? Toplam vefat verisi tüm Türkiye verisi mevcut değil, dolayısıyla analizi yalnız İstanbul için yapıyoruz.
• Neden bugüne kadar olan veriler dahil değil? Verileri İstanbul Büyükşehir Belediyesi‘nden temin ediyoruz. Sistemde geçmiş günlerin hatta haftaların sayılarında artışlar olabiliyor.  Dolayısıyla özellikle dikkate alınan son haftanın verilerinden daha sonra ufak artışlar olabilir.  Veriyi otomatik olarak sistemden alamadığımızdan geçmiş haftalardaki bazı artışlar grafiğe yansımamış olabilir.
• Neden günlük değil de haftalık vefat sayıları? 7 günlük aralıkları hesaba katıyoruz çünkü günlük veriler çok fazla oynayabilir (büyük kaza vb.) haftalık veriler daha kararlı.
• Bu grafik güncellenecek mi? Grafik ve verileri iki haftada bir Pazartesi günleri güncelliyoruz.
• Buradaki sayılar İstanbul’da vefat edenlerin sayısı mı yoksa sadece İstanbul’da defnedilenlerin sayısını mı yansıtıyor? İBB Beyaz Masa’dan doğrudan bir yanıt alamasak da bu verilerin İstanbul’da vefat edenlerin verisi olduğu aşağıdaki kaynaklarda teyit ediliyor.
• Bu konuda İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun açıklaması bu sayıların İstanbul’da vefat edenlerin sayısı olduğunu teyit ediyor.
• Financial Times’ta 5 Mayıs’ta yayınlanan yazıda, yaptıkları araştırmanın İBB’den alınan vefat verisinin İstanbul’da gerçekleşen tüm vefat sayılarını gösterdiğini teyit ettiği belirtiliyor. Araştırmanın hikayesini John BurnMurdoch’ın Twitter hikayesinde okuyabilirsiniz (İngilizce):
• Dünyadaki ek ölüm verilerine ulaşabileceğiniz birkaç kaynak:
  • Avrupa Ölümlülük İzlem Projesi –European Mortality Monitoring Project (Euromomo)
  • Farklı ülkelerdeki Covid19 ek ölüm verisi takibi – The Economist (İstanbul dahil)
  • Financial Times – Farklı ülke ve şehirlerdeki ek ölüm verisi (İstanbul dahil)

Kaynaklar: Güçlü Yaman, FERSUDE Hayri Tunç, sarkac.org, İstanbul'da haftalık vefat sayıları 

https://abcgazetesi.com/koronavirusilemucadeledevamederkenturkiyededogalolumlerinsayisinedenartti357672